Instytucja joint venture (JV), mimo że nie została wprost uregulowana w polskim porządku prawnym jako odrębna forma prawna, stanowi utrwalony model współpracy pomiędzy niezależnymi podmiotami gospodarczymi w celu wspólnej realizacji określonego przedsięwzięcia o charakterze gospodarczym, finansowym, technologicznym lub strategicznym.

W praktyce, joint venture może przyjąć postać:

• konstrukcji kontraktowej (contractual JV) – zawarcie umowy konsorcjalnej, inwestycyjnej lub współpracy bez tworzenia nowego podmiotu;
  
  
• konstrukcji korporacyjnej (equity JV) – utworzenie wspólnej spółki (najczęściej spółki z o.o. lub S.A.), której udziały lub akcje są objęte przez partnerów joint venture;
  
  
• hybrydowej formy JV – łączącej oba powyższe modele.
  
  

Bez względu na przyjętą formę, struktury joint venture są z natury wielopodmiotowe, złożone właścicielsko i często międzynarodowe, co generuje znaczne komplikacje prawne i operacyjne w przypadku wystąpienia trudności finansowych lub konieczności restrukturyzacji zadłużenia.

2. Struktura joint venture a ryzyko zadłużeniowe

Wspólne przedsięwzięcia typu joint venture, choć opierają się na zasadzie współdziałania, są niejednokrotnie obarczone wysokim ryzykiem finansowym wynikającym z:

• wysokiego poziomu finansowania zewnętrznego (kredyty inwestycyjne, leasingi, obligacje),
  
  
• braku równowagi kapitałowej pomiędzy wspólnikami (np. jeden z partnerów dostarcza know-how, drugi finansowanie),
  
  
• odmiennych celów biznesowych i strategii wyjścia,
  
  
• trudności w uzgodnieniu decyzji kluczowych dla kontynuacji przedsięwzięcia.
  
  

Zadłużenie może przybrać formę:

• zobowiązań zaciągniętych przez samą spółkę joint venture (np. kredytów zabezpieczonych na majątku tej spółki),
  
  
• gwarancji lub poręczeń udzielonych przez partnerów JV na rzecz podmiotu realizującego projekt,
  
  
• zobowiązań solidarnych lub łącznych, wynikających z kontraktów inwestycyjnych (np. umów EPC, BOOT, PPP).
  
  

3. Odpowiedzialność partnerów joint venture za zadłużenie

Odpowiedzialność za zobowiązania związane z działalnością JV zależy od formy organizacyjnej:

• w konstrukcji kontraktowej – odpowiedzialność ponoszą bezpośrednio strony umowy, często w sposób solidarny (jeżeli tak stanowi umowa lub wynika to z przepisów, np. przy wspólnej realizacji inwestycji publicznej),
  
  
• w konstrukcji korporacyjnej – za zobowiązania odpowiada spółka jako osoba prawna; partnerzy odpowiadają jedynie do wysokości wniesionych wkładów, chyba że zaciągnęli osobiste gwarancje lub w inny sposób odpowiadają majątkiem własnym (np. poprzez przewłaszczenie na zabezpieczenie lub zastaw na udziałach).
  
  

Problematyczne staje się rozróżnienie, czy zadłużenie zostało zaciągnięte w ramach JV, czy w ramach działalności własnej któregoś z partnerów. W sytuacji spornej lub niewypłacalności jednego z partnerów często pada pytanie: „jak sprzedać zadłużoną spółkę joint venture z zachowaniem kontroli nad kluczowymi aktywami?”.

4. Restrukturyzacja przedsięwzięcia joint venture

Restrukturyzacja wspólnego przedsięwzięcia może przybrać jedną z kilku postaci:

• restrukturyzacja wewnętrzna – zmiana umowy JV, rekonstrukcja struktury finansowania, refinansowanie zadłużenia, konwersja długu na udziały;
  
  
• restrukturyzacja sądowa – otwarcie postępowania restrukturyzacyjnego wobec spółki joint venture (np. przyspieszone postępowanie układowe), co może obejmować całość lub część wierzycieli,
  
  
• restrukturyzacja właścicielska – zmiana jednego z partnerów JV, przejęcie udziałów przez nowego inwestora (scenariusz typu „kupię firmę z długami, jeśli partner dominujący opuści strukturę”),
  
  
• restrukturyzacja zarządcza – zmiana członków zarządu lub powołanie administratora, co w komunikacji rynkowej często ujmowane jest w formule: „zmienię prezesa, by wdrożyć nowy model operacyjny”.
  
  

Każdy z powyższych modeli wymaga uprzedniego badania dokumentacji, analizy prawnej i finansowej oraz uwzględnienia postanowień umowy JV, które mogą zawierać klauzule ograniczające możliwości zmian, takie jak:

• klauzule change of control,
  
  
• obowiązek lojalności stron (good faith),
  
  
• klauzule pierwszeństwa (ROFR),
  
  
• deadlock clauses i put/call options.
  
  

5. Bariery i przeszkody w restrukturyzacji joint venture

W praktyce restrukturyzacja JV może napotkać następujące trudności:

• brak jednomyślności pomiędzy partnerami co do formy restrukturyzacji;
  
  
• rozbieżne cele strategiczne (jeden z partnerów może chcieć wyjść z inwestycji, drugi ją kontynuować);
  
  
• obciążenia umowne (np. zakaz cesji udziałów lub ograniczenia dotyczące refinansowania);
  
  
• wielość jurysdykcji – w przypadku JV międzynarodowych mogą obowiązywać różne porządki prawne;
  
  
• brak przejrzystości sytuacji majątkowej – co utrudnia wycenę przedsięwzięcia i planowanie działań naprawczych.
  
  

W takich okolicznościach pojawia się konieczność pozyskania inwestora zewnętrznego, który – jak często deklarują fundusze distressed – „kupi firmę z długami, jeżeli pozostałe strony wyrażą zgodę na wyjście wspólnika pasywnego i otworzą drogę do restrukturyzacji”.

6. Przykład praktyczny

Spółka „HYDROGEN JV” sp. z o.o. została utworzona przez konsorcjum trzech partnerów – polskiej grupy energetycznej, norweskiego dostawcy technologii i funduszu infrastrukturalnego z Wielkiej Brytanii – w celu rozwoju magazynowania wodoru. Wskutek opóźnień regulacyjnych oraz gwałtownego wzrostu kosztów finansowania, spółka utraciła płynność operacyjną. Partnerzy nie byli w stanie dojść do porozumienia co do dalszego finansowania projektu.

Norweski partner zadeklarował: „chcę sprzedać swoje udziały, kupię firmę z długami tylko jeśli mam wpływ na technologię, nie politykę korporacyjną”. Inwestor funduszowy zaproponował konwersję swojego długu na udziały, warunkując ją zmianą zarządu: „zmienię prezesa i wdrożę restrukturyzację w modelu lean ownership”.

Po negocjacjach uzgodniono przejęcie udziałów jednego z partnerów przez inwestora finansowego oraz otwarcie uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego, w ramach którego zawarto układ częściowy z wierzycielami.

7. Rekomendacje dla partnerów joint venture w sytuacji zadłużenia

1. Przegląd umów JV – identyfikacja ograniczeń w zakresie cesji, zmiany kontroli i struktury zarządczej.
   
   
2. Wczesna identyfikacja trudności finansowych – analiza płynności spółki JV i partnerów.
   
   
3. Zgoda na elastyczne modele wyjścia – np. sprzedaż udziałów, konwersja zadłużenia, refinansowanie z udziałem nowego inwestora.
   
   
4. Zabezpieczenie relacji między partnerami – zawarcie porozumień zapobiegających deadlockowi decyzyjnemu.
   
   
5. Przygotowanie scenariusza typu „standstill” – czasowe zawieszenie roszczeń dla umożliwienia reorganizacji JV.
   
   

Restrukturyzacja wspólnego przedsięwzięcia typu joint venture stanowi jedno z najbardziej złożonych wyzwań w obszarze prawa korporacyjnego i restrukturyzacyjnego. Obejmuje nie tylko kwestie zobowiązań, ale również fundamentalne zagadnienia relacji między partnerami, odpowiedzialności za projekt oraz możliwości jego kontynuacji lub rozdziału.

W praktyce decyzje restrukturyzacyjne niejednokrotnie opierają się na woli partnera dominującego albo zewnętrznego inwestora, który mówi wprost: „kupię firmę z długami, ale tylko przy pełnej kontroli struktury właścicielskiej” lub „zmienię prezesa, by przeprowadzić nowy model finansowania”. Z kolei strona sprzedająca często pyta: „jak sprzedać zadłużoną spółkę joint venture, jeśli pozostałe strony nie chcą partycypować w układzie?”.

Odpowiedzi na te pytania leżą w elastycznym wykorzystaniu dostępnych instrumentów restrukturyzacyjnych, umiejętnym kształtowaniu relacji umownych oraz w zdolności do osiągania porozumień w złożonych strukturach właścicielskich.