W polskim porządku prawnym jednoosobowa działalność gospodarcza (JDG) stanowi najprostszą i jednocześnie najczęściej wybieraną formę prowadzenia działalności gospodarczej przez osoby fizyczne. Konstrukcja ta pozwala na szybkie rozpoczęcie działalności, nieskomplikowane obowiązki ewidencyjne oraz stosunkowo elastyczne możliwości rozliczeń podatkowych. Niemniej jednak – z uwagi na pełną odpowiedzialność majątkową przedsiębiorcy – JDG wiąże się również z istotnym ryzykiem przenikającym granice pomiędzy sferą prywatną a gospodarczą, co rodzi poważne konsekwencje w razie niewypłacalności.

Jednym z kluczowych zagadnień w praktyce oddłużeniowej pozostaje zatem pytanie o relację pomiędzy statusem byłego lub obecnego przedsiębiorcy a dopuszczalnością i skutecznością ogłoszenia upadłości konsumenckiej. Problematyka ta wymaga głębokiego zrozumienia nie tylko przepisów ustawy – Prawo upadłościowe, ale także bogatego i dynamicznie rozwijającego się orzecznictwa sądów upadłościowych, które interpretują przepisy w kontekście zmieniającej się rzeczywistości gospodarczej.

2. Przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej

Zgodnie z art. 491¹ ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe, upadłość konsumencka może zostać ogłoszona wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, która stała się niewypłacalna. Co istotne, nowelizacje przepisów, zwłaszcza ta z 2019 r., zliberalizowały dotychczasowy reżim, umożliwiając złożenie wniosku także byłym przedsiębiorcom, o ile na dzień składania wniosku działalność została już formalnie zakończona.

W praktyce oznacza to, że osoba prowadząca jednoosobową działalność gospodarczą nie może ogłosić upadłości konsumenckiej, dopóki nie zakończy działalności w sposób prawidłowy i skuteczny, tj. poprzez:

• dokonanie wyrejestrowania JDG z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej (CEIDG),
  
  
• uregulowanie kwestii rozliczeń podatkowych (w tym złożenie deklaracji końcowych, likwidacyjnych),
  
  
• dokonanie zamknięcia rachunków bankowych powiązanych z działalnością,
  
  
• zakończenie stosunku ubezpieczenia w ZUS.
  
  

Dopiero po spełnieniu powyższych warunków osoba fizyczna może uzyskać status „nieprowadzącego działalności gospodarczej”, co jest warunkiem formalnym dla złożenia wniosku o upadłość konsumencką.

3. Dopuszczalność upadłości konsumenckiej wobec byłych przedsiębiorców

Zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem, m.in. Sądu Okręgowego w Warszawie (sygn. akt XXIII Gz 1214/20), upadłość konsumencka może zostać ogłoszona również wówczas, gdy źródłem zobowiązań jest wcześniejsza działalność gospodarcza. Przeszkodą nie jest zatem to, że długi powstały na gruncie działalności przedsiębiorcy – liczy się aktualny status dłużnika, a nie geneza zadłużenia.

W tym miejscu warto zaznaczyć, że wiele osób prowadzących JDG znajduje się w sytuacji, w której działalność gospodarcza nie przynosi już przychodów, a mimo to nie została jeszcze formalnie zakończona – co blokuje możliwość ogłoszenia upadłości konsumenckiej. W takich przypadkach pomocne może być doradztwo wyspecjalizowanego pełnomocnika, który przeprowadzi klienta przez procedurę likwidacji działalności, co otworzy drogę do skutecznego oddłużenia.

4. Odpowiedzialność majątkowa jednoosobowego przedsiębiorcy

Fundamentalną cechą JDG jest pełna odpowiedzialność majątkowa przedsiębiorcy, obejmująca zarówno majątek związany z prowadzoną działalnością, jak i majątek osobisty. Brak rozdzielenia majątku firmowego od prywatnego sprawia, że egzekucja komornicza z tytułu zobowiązań działalności może objąć mieszkanie, samochód, wynagrodzenie za pracę czy inne składniki osobistego majątku dłużnika.

W odróżnieniu od spółek kapitałowych, których zarząd może w określonych warunkach skorzystać z tzw. tarczy ochronnej (np. art. 299 k.s.h., art. 116 Ordynacji podatkowej), przedsiębiorca prowadzący JDG nie posiada żadnej osobistej ochrony, co czyni go wyjątkowo wrażliwym na spirale zadłużenia.

W tym kontekście zdarza się, że osoby planujące odejście z rynku pytają o możliwość zmiany formy działalności, sprzedaży firmy czy jej przekształcenia. Pojawiają się również zapytania inwestorów typu: „kupię firmę z długami pod restrukturyzację” lub „jak sprzedać zadłużoną spółkę i zachować majątek prywatny” – co podkreśla konieczność profesjonalnego doradztwa transakcyjnego i prawnego.

5. Relacja pomiędzy JDG a upadłością gospodarczą

Zgodnie z art. 21 ust. 1 Prawa upadłościowego, przedsiębiorca, który stał się niewypłacalny, jest zobowiązany do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w terminie 30 dni od dnia wystąpienia stanu niewypłacalności. Obowiązek ten dotyczy także jednoosobowych przedsiębiorców. W praktyce jednak wiele osób z uwagi na brak majątku, nieopłacalne koszty postępowania lub nieświadomość prawną pomija ten obowiązek.

W takim przypadku, jeśli dłużnik zaprzestanie prowadzenia działalności, z czasem może skorzystać z instytucji upadłości konsumenckiej, która – co istotne – nie wymaga istnienia majątku i może zakończyć się całkowitym umorzeniem zobowiązań bez planu spłat (art. 491¹⁶ Prawa upadłościowego).

6. Przykład praktyczny

Pan Tomasz prowadził przez 7 lat jednoosobową działalność gospodarczą w branży gastronomicznej. W okresie pandemii COVID-19 jego zadłużenie wobec ZUS i dostawców wzrosło do ponad 450 tys. zł. Mimo wielu prób ratowania firmy – w tym refinansowania oraz pomocy tarczowej – działalność stała się deficytowa. Tomasz zakończył działalność, wyrejestrował firmę z CEIDG, uporządkował księgowość i wystąpił z wnioskiem o upadłość konsumencką. W toku postępowania nie ustalono masy upadłości, a zobowiązania pochodziły wyłącznie z działalności zakończonej 8 miesięcy wcześniej. Sąd uznał wniosek za dopuszczalny i wydał postanowienie o upadłości, rozpoczynając procedurę oddłużeniową.

Co istotne, Tomasz rozważał wcześniej sprzedaż zadłużonej działalności lub przekształcenie jej w spółkę z o.o. z nowym prezesem – jednak doradca prawny wyjaśnił, że w przypadku JDG nie istnieje możliwość zmiany osoby prowadzącej działalność (w przeciwieństwie do spółek, gdzie możliwa jest zmiana składu zarządu – stąd też zainteresowanie frazą „zmienię prezesa” w przypadku spółek z ograniczoną odpowiedzialnością).

7. Rekomendacje praktyczne

W kontekście powyższych rozważań, rekomenduje się:

• natychmiastowe zakończenie działalności gospodarczej, jeśli przedsiębiorca nie jest w stanie regulować zobowiązań;
  
  
• złożenie deklaracji likwidacyjnych oraz uporządkowanie spraw z ZUS i urzędem skarbowym;
  
  
• przygotowanie dokumentacji do wniosku o upadłość konsumencką z uwzględnieniem okresu prowadzenia działalności;
  
  
• zasięgnięcie porady prawnej przed podjęciem decyzji o sprzedaży zadłużonej działalności, przekształceniu w spółkę lub ogłoszeniu upadłości.
  
  

Instytucja upadłości konsumenckiej otwiera realną drogę do oddłużenia dla wielu byłych jednoosobowych przedsiębiorców, którzy w wyniku czynników rynkowych, pandemii lub nieprzewidzianych okoliczności znaleźli się w sytuacji trwałej niewypłacalności. Kluczowym elementem umożliwiającym skorzystanie z tej ścieżki jest formalna likwidacja JDG oraz przejście w status osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej. W przeciwieństwie do spółek, których obrót udziałami, sprzedaż zorganizowanej części przedsiębiorstwa czy zmiana zarządu (w tym np. scenariusz typu „zmienię prezesa, kupię firmę z długami”) są dopuszczalne i częste w praktyce transakcyjnej – JDG wymaga indywidualnego podejścia opartego na precyzyjnym przestrzeganiu przepisów upadłościowych.