Informatyczne bazy dłużników, zwane również rejestrami lub wykazami zobowiązań przeterminowanych, stanowią istotny element architektury bezpieczeństwa obrotu gospodarczego. Ich podstawowym celem jest zwiększenie transparentności finansowej uczestników rynku, poprzez umożliwienie wierzycielom, kontrahentom i instytucjom publicznym dostępu do informacji o zobowiązaniach przeterminowanych, tytułach wykonawczych oraz innych danych świadczących o niewypłacalności lub nierzetelności płatniczej dłużnika.

W dobie cyfryzacji i automatyzacji procesów decyzyjnych, znaczenie tych baz rośnie dynamicznie – zarówno w kontekście windykacji należności, jak i analiz ryzyka transakcyjnego oraz inwestycyjnego.

2. Rodzaje baz dłużników – podział funkcjonalny i instytucjonalny

W polskim systemie prawnym wyróżnić można kilka głównych kategorii informatycznych baz dłużników:

a) Biura Informacji Gospodarczej (BIG)

Działające na podstawie ustawy z dnia 9 kwietnia 2010 r. o udostępnianiu informacji gospodarczych i wymianie danych gospodarczych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 762), są to prywatne, licencjonowane przez Ministra Rozwoju instytucje, które gromadzą, przechowują i udostępniają dane o zobowiązaniach przeterminowanych, w tym m.in.:

• BIG InfoMonitor S.A.
  
  
• Krajowy Rejestr Długów BIG S.A. (KRD)
  
  
• ERIF Biuro Informacji Gospodarczej S.A.
  
  
• Krajowe Biuro Informacji Gospodarczej (KBIG)
  
  

Dane mogą być przekazywane przez wierzycieli, pod warunkiem spełnienia ustawowych przesłanek – np. opóźnienie powyżej 30 dni, uprzednie wezwanie do zapłaty itp.

b) Biuro Informacji Kredytowej (BIK)

BIK, działające na podstawie ustawy Prawo bankowe, to centralna baza danych o historii kredytowej klientów banków, SKOK-ów i firm pożyczkowych. Gromadzi informacje o:

• zadłużeniach spłacanych i niespłaconych,
  
  
• limitach kredytowych,
  
  
• opóźnieniach i restrukturyzacjach,
  
  
• tzw. „negatywnej historii kredytowej”.
  
  

c) Rejestr Dłużników Niewypłacalnych (RDN)

Funkcjonujący w ramach Krajowego Rejestru Sądowego (KRS), prowadzony przez Ministra Sprawiedliwości, obejmuje m.in.:

• osoby fizyczne objęte zakazem prowadzenia działalności,
  
  
• dłużników alimentacyjnych,
  
  
• osoby, wobec których ogłoszono upadłość konsumencką,
  
  
• członków zarządu spółek, wobec których stwierdzono odpowiedzialność za zobowiązania.
  
  

d) Rejestr tytułów wykonawczych e-Sąd (EPU)

W ramach elektronicznego postępowania upominawczego, rejestr umożliwia szybkie dochodzenie roszczeń i monitorowanie skutków egzekucji, w tym zajęć komorniczych.

3. Znaczenie baz dla wierzycieli i uczestników rynku

Bazy dłużników spełniają funkcje:

• prewencyjne – umożliwiają ocenę ryzyka przed zawarciem umowy,
  
  
• windykacyjne – zwiększają presję społeczną i ekonomiczną na dłużnika,
  
  
• informacyjne – ułatwiają wykrycie ukrytego zadłużenia, niespójności w deklaracjach,
  
  
• procesowe – stanowią materiał dowodowy w postępowaniach cywilnych i upadłościowych.
  
  

Dostęp do tych baz często wchodzi w skład procedur KYC (Know Your Customer) oraz AML (Anti-Money Laundering) stosowanych przez instytucje finansowe, a także narzędzi wykorzystywanych przez firmy zajmujące się wywiadem gospodarczym.

4. Informatyczne bazy dłużników w kontekście oddłużania i restrukturyzacji

Z perspektywy doradztwa oddłużeniowego, informacje zawarte w bazach dłużników:

• pozwalają na kompletne zidentyfikowanie stanu zobowiązań przed złożeniem wniosku o restrukturyzację lub upadłość,
  
  
• ułatwiają ustalenie liczby wierzycieli i charakteru roszczeń,
  
  
• umożliwiają analizę trendu zadłużeniowego (np. narastające przeterminowanie),
  
  
• pomagają w przygotowaniu planów układowych oraz indywidualnych planów spłaty.
  
  

Dane te mogą także zostać załączone do wniosku restrukturyzacyjnego lub stanowić podstawę do negocjacji z wierzycielami (np. z bankiem posiadającym dane w BIK).

5. Znaczenie dla inwestora – analiza podmiotów do przejęcia

Inwestorzy branżowi i finansowi, analizując spółki pod kątem potencjalnego nabycia, w tym również w ramach strategii distressed assets, korzystają z baz dłużników jako źródła informacji o:

• ukrytym lub nierejestrowanym zadłużeniu,
  
  
• wiarygodności zarządu i wspólników,
  
  
• skutkach postępowań egzekucyjnych lub upadłościowych,
  
  
• ryzyku reputacyjnym związanym z podmiotem lub jego otoczeniem właścicielskim.
  
  

Stąd też coraz częściej spotyka się sytuację, w której inwestor deklaruje:

kupię zadłużoną spółkę, jeśli analiza baz dłużników potwierdzi brak wielopoziomowej egzekucji i możliwe jest zawarcie porozumień z kluczowymi wierzycielami.

6. Przykład praktyczny – analiza BIG i BIK jako narzędzie transakcyjne

Firma z sektora transportowego poszukiwała inwestora do przejęcia 80% udziałów. Z pozoru sytuacja wydawała się klarowna: regularne kontrakty, stabilne przychody, zatrudnienie 45 osób. Dopiero analiza danych z BIK i KRD ujawniła:

• przeterminowane zobowiązania leasingowe (6 miesięcy),
  
  
• zajęcie komornicze na kwotę 340 tys. zł z tytułu faktur od podwykonawców,
  
  
• nieujawnione poręczenia osobiste prezesa.
  
  

Dzięki ujawnieniu tych danych, możliwe było wynegocjowanie nowej ceny transakcyjnej oraz zawarcie umowy warunkowej, w której kupujący zastrzegł, że kupi zadłużoną spółkę po uprzednim uregulowaniu wskazanych zobowiązań lub uzyskaniu zgody na ich restrukturyzację.

Informatyczne bazy dłużników to kluczowe narzędzie dla wszystkich uczestników rynku – wierzycieli, kontrahentów, instytucji finansowych, doradców restrukturyzacyjnych i inwestorów. Ich funkcje obejmują:

• detekcję ryzyk kontraktowych i kredytowych,
  
  
• monitorowanie i zarządzanie portfelami wierzytelności,
  
  
• budowę transparentnych procedur due diligence,
  
  
• wsparcie decyzji inwestycyjnych, w tym decyzji o przejęciu zadłużonych spółek.
  
  

W erze cyfrowej gospodarki, znajomość i umiejętność korzystania z baz dłużników staje się elementarnym narzędziem oceny kondycji finansowej podmiotów gospodarczych. Wreszcie, dla inwestorów, którzy kierują się hasłem kupię zadłużoną spółkę, bazy te są pierwszym i podstawowym filtrem w procesie analizy okazji inwestycyjnych