Horyzontalne porozumienie wierzycieli (ang. intercreditor agreement w kontekście poziomym lub creditors’ pact) to dobrowolna, wielostronna umowa zawierana pomiędzy podmiotami będącymi wierzycielami tego samego dłużnika, mająca na celu koordynację działań windykacyjnych, ustalenie zasad współpracy, ujednolicenie warunków restrukturyzacyjnych oraz ograniczenie ryzyk wynikających z rozproszenia wierzytelności.

W przeciwieństwie do porozumień wertykalnych (zawieranych między dłużnikiem a wierzycielami), porozumienia horyzontalne dotyczą relacji pomiędzy samymi wierzycielami, przy czym dłużnik może – ale nie musi – być ich bezpośrednią stroną. Konstrukcja taka ma szczególne znaczenie w sytuacjach kryzysowych, kiedy jednoczesne i nieskoordynowane działania egzekucyjne ze strony wielu podmiotów mogą prowadzić do dezintegracji masy majątkowej i obniżenia poziomu zaspokojenia wszystkich uczestników.

2. Klasyfikacja i funkcje porozumień horyzontalnych

a) Porozumienia stabilizacyjne (standstill pacts)

Wierzyciele uzgadniają czasowe zawieszenie działań windykacyjnych (np. wstrzymanie egzekucji, wypowiedzeń umów kredytowych), dając dłużnikowi czas na przedstawienie propozycji układowych lub planu restrukturyzacji.

b) Porozumienia koordynacyjne (creditors’ coordination protocols)

Wierzyciele ustalają zasady wspólnego działania, np. wyznaczenie lidera konsorcjum, tryb głosowania nad propozycjami dłużnika, sposób informowania pozostałych członków o istotnych zdarzeniach.

c) Porozumienia rankingowe (pari passu vs. seniority)

Dokument określa priorytety zaspokojenia między wierzycielami (np. czy roszczenia są traktowane równorzędnie, czy występuje gradacja – np. finansowanie zabezpieczone, mezzanine, obligacje junior).

d) Porozumienia restrukturyzacyjne (recovery pact)

W ramach porozumienia wierzyciele akceptują określony scenariusz restrukturyzacyjny (np. redukcja należności, konwersja długu na udziały, wydłużenie terminów spłaty), co stanowi podstawę do głosowania nad układem lub ugodą sądową.

3. Podstawy prawne i dopuszczalność horyzontalnych porozumień wierzycieli

Chociaż prawo polskie nie zawiera wyraźnej regulacji dotyczącej horyzontalnych umów między wierzycielami, ich dopuszczalność wynika z zasady swobody umów (art. 353¹ KC), przy założeniu, że:

• porozumienie nie narusza przepisów prawa bezwzględnie obowiązującego (np. prawa konkurencji, zakazów nadużywania pozycji dominującej),
  
  
• nie zmierza do pokrzywdzenia dłużnika lub innych wierzycieli (np. z naruszeniem art. 58 lub art. 527 i nast. KC),
  
  
• nie ogranicza praw konsumenta ani interesu publicznego (np. poprzez wyłączenie kontroli sądowej).
  
  

Porozumienia takie są także zgodne z duchem Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1023 w sprawie ram restrukturyzacji zapobiegawczej, która zachęca do pozasądowych mechanizmów zarządzania kryzysem zadłużeniowym.

4. Znaczenie porozumień horyzontalnych w procesach oddłużania i restrukturyzacji

Porozumienia tego rodzaju mogą pełnić rolę narzędzia prewencyjnego lub operacyjnego w procesie oddłużania przedsiębiorstw:

• pozwalają uniknąć konkurencyjnych działań windykacyjnych, które mogą doprowadzić do szybkiego rozproszenia majątku dłużnika (zasada „kto pierwszy, ten lepszy”),
  
  
• umożliwiają ujednolicenie oczekiwań co do formy i zakresu restrukturyzacji (np. jednolite warunki redukcji lub konwersji),
  
  
• wzmacniają pozycję negocjacyjną wobec dłużnika – pod warunkiem zachowania równowagi sił,
  
  
• stanowią podstawę do zawarcia układu częściowego, zgodnie z art. 179 ust. 3 Prawa restrukturyzacyjnego.
  
  

W szczególności, horyzontalne porozumienie może być elementem strategii właściciela lub zarządu, który rozważa, jak pozbyć się zadłużonej spółki w sposób uporządkowany – np. poprzez sprzedaż podmiotu po uprzednim uzgodnieniu warunków z głównymi wierzycielami i zabezpieczeniu ich interesów.

5. Praktyczne zastosowanie: przykład koordynacji horyzontalnej

Spółka deweloperska posiadająca zadłużenie przekraczające 30 mln zł, w tym wobec czterech banków i kilku większych wykonawców, była zagrożona upadłością. Każdy z wierzycieli rozważał indywidualne działania egzekucyjne, w tym wszczęcie licytacji z hipotek.

Dzięki mediacji prowadzonej przez zewnętrznego doradcę restrukturyzacyjnego zawarto porozumienie horyzontalne, które obejmowało:

• moratorium na egzekucję na 6 miesięcy,
  
  
• wspólny monitoring działań spółki,
  
  
• wyznaczenie lidera konsorcjum (bank A),
  
  
• przyjęcie zharmonizowanych zasad konwersji części zobowiązań na udziały.
  
  

W rezultacie udało się nie tylko uniknąć upadłości, ale także dokonać zorganizowanego pozbycia się zadłużonej spółki – poprzez sprzedaż większościowego pakietu udziałów inwestorowi branżowemu, który zaakceptował warunki porozumienia wierzycieli.

6. Ryzyka prawne i operacyjne horyzontalnych porozumień

Pomimo zalet, porozumienia te niosą również określone ryzyka:

• możliwość naruszenia prawa konkurencji (jeśli wierzyciele działają w tej samej branży – np. banki),
  
  
• ryzyko nieważności porozumienia w przypadku nierównego traktowania uczestników (np. klauzule „najlepszego wierzyciela” bez konsensusu),
  
  
• trudność w egzekwowaniu porozumienia w przypadku jego złamania – brak ustawowych sankcji, o ile nie przewidziano ich w umowie,
  
  
• ewentualna odpowiedzialność za działanie w zmowie na szkodę innych wierzycieli lub dłużnika – np. w ramach skargi pauliańskiej lub postępowania egzekucyjnego.
  
  

W związku z tym, prawidłowe skonstruowanie takiego porozumienia wymaga:

• precyzyjnego określenia jego zakresu (czas, forma, skutki prawne),
  
  
• zabezpieczenia interesów wszystkich uczestników (np. poprzez proporcjonalne mechanizmy głosowania),
  
  
• uzupełnienia go o elementy compliance i zgodności z przepisami ochrony konkurencji.
  
  

Horyzontalne porozumienia wierzycieli stanowią nowoczesne, coraz częściej stosowane narzędzie zarządzania sytuacją kryzysową dłużnika. Umożliwiają one koordynację działań, ograniczenie chaosu windykacyjnego oraz skuteczniejsze odzyskiwanie należności – szczególnie w sytuacjach, gdy formalne postępowania restrukturyzacyjne są nieefektywne lub zbyt kosztowne.

Z punktu widzenia właściciela lub zarządu spółki, porozumienie między wierzycielami może być punktem wyjścia do przeprowadzenia transakcji zbycia spółki z zadłużeniem, bez potrzeby prowadzenia pełnej upadłości czy restrukturyzacji sądowej. W praktyce oznacza to realną możliwość, by pozbyć się zadłużonej spółki w sposób zgodny z prawem, przewidywalny i zabezpieczający interesy wierzycieli.