Gwarancja dobrego wykonania, znana również pod angielską nazwą performance bond, stanowi jeden z kluczowych instrumentów zabezpieczających prawidłowe wykonanie zobowiązań wynikających z umowy, w szczególności w kontraktach o charakterze inwestycyjnym, budowlanym, dostawczym czy inżynieryjnym. Główną funkcją tej instytucji jest ochrona interesów wierzyciela (beneficjenta gwarancji) na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania przez wykonawcę (zobowiązanego) przedmiotu kontraktu.

Z punktu widzenia prawa cywilnego i gospodarczego, gwarancja dobrego wykonania ma charakter zobowiązania jednostronnego gwaranta (najczęściej banku, towarzystwa ubezpieczeniowego lub wyspecjalizowanego funduszu gwarancyjnego), który przyjmuje na siebie obowiązek zapłaty określonej sumy pieniężnej, w przypadku ziszczenia się warunku gwarancyjnego – tj. stwierdzenia nienależytego wykonania świadczenia umownego.

Gwarancja taka nie jest częścią kontraktu głównego, lecz stanowi samodzielne zobowiązanie abstrakcyjne, najczęściej niepowiązane merytorycznie z oceną wykonania zobowiązania głównego. Oznacza to, że beneficjent może dochodzić roszczenia wobec gwaranta na podstawie samej gwarancji – bez konieczności wykazywania winy wykonawcy czy istnienia szkody.

2. Geneza i rozwój instytucji gwarancji performance bond w praktyce międzynarodowej

Gwarancja należytego wykonania wywodzi się z anglosaskiej praktyki kontraktowej, gdzie początkowo stosowana była w kontraktach rządowych i dużych projektach infrastrukturalnych jako zabezpieczenie przed nierzetelnością wykonawców. Z czasem, w związku z rozwojem transakcji międzynarodowych i wzrostem ryzyka kontraktowego, instytucja ta została zaadaptowana przez kontynentalne systemy prawne, w tym również polski obrót prawny – zarówno w relacjach cywilnych, jak i zamówieniach publicznych.

W ujęciu międzynarodowym, gwarancja dobrego wykonania znajduje oparcie m.in. w regulacjach Międzynarodowej Izby Handlowej (ICC), w szczególności w Uniform Rules for Demand Guarantees (URDG 758). Dokument ten, choć nie ma charakteru wiążącego prawa powszechnego, stanowi powszechnie stosowany standard w handlu międzynarodowym i jest regularnie inkorporowany do treści gwarancji jako zasada rządząca ich interpretacją.

3. Elementy konstrukcyjne gwarancji należytego wykonania

Prawidłowo skonstruowana gwarancja performance bond powinna zawierać następujące elementy:

• Oznaczenie stron: gwaranta, beneficjenta oraz podmiotu, którego zobowiązanie jest zabezpieczane (principal).
  
  
• Kwotę gwarancyjną: maksymalną wartość odpowiedzialności gwaranta, najczęściej wyrażoną jako procent wartości kontraktu (zazwyczaj od 5% do 10%).
  
  
• Warunki uruchomienia: wskazanie okoliczności, w których beneficjent może wystąpić z żądaniem zapłaty – może to być oświadczenie beneficjenta o niewykonaniu umowy lub też konieczność przedstawienia dokumentów potwierdzających uchybienia.
  
  
• Charakter gwarancji: bezwarunkowa (on first demand) lub warunkowa (z uzależnieniem od wykazania naruszenia).
  
  
• Okres ważności: termin obowiązywania gwarancji, który powinien być dostosowany do harmonogramu realizacji kontraktu.
  
  

W praktyce szczególnie cenione są gwarancje „on demand” – czyli gwarancje płatne na pierwsze żądanie, bez potrzeby wykazywania zasadności roszczenia, co jednak zwiększa ryzyko dla gwaranta i wymaga ostrożnej analizy ryzyka kontraktowego.

4. Rola gwarancji dobrego wykonania w relacjach inwestorskich i restrukturyzacyjnych

Gwarancja należytego wykonania nie tylko zabezpiecza kontrakt, ale odgrywa też ważną funkcję w procesach inwestycyjnych, przetargowych oraz restrukturyzacyjnych. W szczególności:

• W postępowaniach przetargowych gwarancja stanowi niezbędny element zabezpieczenia oferty i warunek dopuszczenia do procedury (zwłaszcza w zamówieniach publicznych).
  
  
• W projektach inwestycyjnych – zabezpiecza inwestora przed nieprofesjonalizmem wykonawcy, zapewniając rekompensatę w przypadku opóźnień, wad ukrytych lub przerwania realizacji.
  
  
• W procesach restrukturyzacyjnych – może zostać wykorzystana przez wierzyciela do odzyskania części należności, nawet wówczas, gdy dłużnik objęty jest ochroną sądową.
  
  

Co istotne, gwarancje te często pozostają poza masą układową lub upadłościową, ponieważ zobowiązanym nie jest spółka w restrukturyzacji, lecz niezależny gwarant. Dla inwestorów analizujących sytuację grupy kapitałowej, gwarancje te mogą stanowić wartość niezależną od bieżącej sytuacji finansowej spółki wykonawczej – co ma ogromne znaczenie przy podejmowaniu decyzji, jak pozbyć się zadłużonej spółki bez naruszenia interesów jej kontrahentów czy naruszenia ciągłości projektów.

5. Gwarancja dobrego wykonania w kontekście upadłości dłużnika

W przypadku ogłoszenia upadłości wykonawcy zabezpieczonego gwarancją dobrego wykonania, beneficjent – czyli inwestor lub zamawiający – zachowuje możliwość wystąpienia do gwaranta z żądaniem zapłaty. Gwarancja jako zabezpieczenie osobiste nie wchodzi w skład masy upadłości, a roszczenie z niej wynikające nie podlega zaspokojeniu w ramach postępowania upadłościowego dłużnika.

Tym samym beneficjent gwarancji uzyskuje uprzywilejowaną pozycję, mogąc zaspokoić swoje roszczenie bez konieczności udziału w postępowaniu i konkurowania z innymi wierzycielami. Takie rozwiązanie znacznie ogranicza ryzyko inwestycyjne i może przyczynić się do szybszego zamknięcia projektów, nawet po upadłości wykonawcy.

Warto jednak zaznaczyć, że jeżeli gwarant spełni świadczenie, przysługuje mu roszczenie regresowe wobec dłużnika głównego. Roszczenie to staje się wierzytelnością wobec masy upadłości i podlega zgłoszeniu na zasadach ogólnych – co w praktyce oznacza często jego częściowe lub całkowite niezaspokojenie.

6. Przykład praktyczny – wykorzystanie performance bond w procesie kontroli ryzyka zadłużonej spółki

Spółka budowlana realizująca wielomilionowy kontrakt infrastrukturalny na rzecz jednostki samorządu terytorialnego znalazła się w stanie zagrożenia niewypłacalnością wskutek lawinowego wzrostu cen materiałów budowlanych i opóźnień logistycznych. W wyniku analizy finansowej okazało się, że nie jest w stanie ukończyć inwestycji zgodnie z harmonogramem.

W ramach kontraktu została jednak ustanowiona gwarancja należytego wykonania na kwotę odpowiadającą 10% wartości kontraktu, wystawiona przez renomowany bank. Gdy wykonawca formalnie wypowiedział umowę z powodu utraty zdolności operacyjnej, zamawiający złożył żądanie zapłaty z tytułu gwarancji.

Otrzymane środki pozwoliły na ogłoszenie nowego przetargu, wyłonienie kolejnego wykonawcy oraz pokrycie kosztów organizacyjnych. Spółka wykonawcza złożyła wniosek o otwarcie przyspieszonego postępowania układowego, jednak dzięki zabezpieczeniu w postaci performance bond, zamawiający nie został pozbawiony ochrony ani nie musiał brać udziału w złożonym postępowaniu układowym.

Dla zarządu grupy kapitałowej, której częścią była ta spółka, gwarancja stała się również narzędziem umożliwiającym kontrolowane wyjście z aktywa nierentownego, bez pogłębienia odpowiedzialności regresowej wobec wierzycieli, co praktycznie stanowiło rozwiązanie zagadnienia jak pozbyć się zadłużonej spółki bez eskalacji ryzyka kontraktowego.

Gwarancja dobrego wykonania stanowi istotny mechanizm zarządzania ryzykiem kontraktowym w relacjach gospodarczych. Jej zastosowanie znacząco poprawia bezpieczeństwo inwestorów i zamawiających, szczególnie w obszarach infrastruktury, energetyki, budownictwa oraz IT. Dla wykonawców stanowi jednocześnie istotny warunek przystąpienia do konkurencyjnych postępowań przetargowych.

W kontekście restrukturyzacji lub upadłości wykonawcy, gwarancja należytego wykonania może okazać się jednym z niewielu narzędzi umożliwiających beneficjentowi odzyskanie części środków bez udziału w postępowaniu upadłościowym. Dla grup kapitałowych – odpowiednio skonstruowana sieć gwarancji – może stanowić także instrument umożliwiający zakończenie działalności nieefektywnego podmiotu bez szkody dla interesów kontrahentów, czyli narzędzie realizacji strategii typu jak pozbyć się zadłużonej spółki, z zachowaniem zgodności z interesem grupy i zasadami compliance