W dobie globalizacji działalności gospodarczej coraz więcej przedsiębiorstw prowadzi działalność w strukturach ponadnarodowych, w ramach tzw. transgranicznych grup kapitałowych. Składają się one z wielu podmiotów zależnych, zarejestrowanych w różnych państwach członkowskich Unii Europejskiej, a niekiedy również poza jej terytorium. Złożoność takiej struktury niesie za sobą szereg wyzwań prawnych i organizacyjnych, zwłaszcza w sytuacjach kryzysowych, takich jak utrata płynności, niewypłacalność czy potrzeba reorganizacji działalności.

Tradycyjne krajowe systemy prawa upadłościowego, oparte na zasadzie terytorialności, okazywały się niewystarczające dla skutecznego zarządzania niewypłacalnością podmiotów powiązanych transgranicznie. Odpowiedzią na te wyzwania stała się koncepcja grupowego postępowania upadłościowego, znana także pod nazwą cross-border group insolvency, rozwijana przede wszystkim na gruncie prawa unijnego oraz modelowych regulacji międzynarodowych.

Celem tej instytucji jest zapewnienie efektywnego, skoordynowanego i zharmonizowanego prowadzenia postępowań upadłościowych wobec kilku spółek należących do tej samej grupy kapitałowej, zarejestrowanych w różnych jurysdykcjach. Rozwiązanie to ma umożliwić zachowanie jak największej wartości majątku grupy, ułatwić koordynację działań zarządców i syndyków oraz zwiększyć szanse na zaspokojenie wierzycieli – zarówno na poziomie lokalnym, jak i globalnym.

2. Podstawy prawne grupowego postępowania upadłościowego w prawie unijnym

Główną podstawą prawną dla prowadzenia transgranicznych postępowań upadłościowych w Unii Europejskiej jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2015/848 z dnia 20 maja 2015 r. w sprawie postępowania upadłościowego (dalej: rozporządzenie 2015/848), które zastąpiło wcześniejsze rozporządzenie nr 1346/2000. Dokument ten, obowiązujący we wszystkich państwach członkowskich z wyjątkiem Danii, wprowadza ramy prawne dla:

• prowadzenia odrębnych, ale skoordynowanych postępowań wobec spółek z tej samej grupy, zarejestrowanych w różnych krajach,
  
  
• ustanowienia mechanizmu koordynatora grupowego (group coordinator),
  
  
• opracowania planu koordynacji działań zarządczych i likwidacyjnych w ramach całej grupy,
  
  
• zapewnienia wzajemnej komunikacji i współpracy pomiędzy organami postępowań upadłościowych.
  
  

Choć rozporządzenie nie przewiduje jednolitego, wspólnego postępowania dla całej grupy, to umożliwia mechanizm synchronizacji poszczególnych krajowych procedur, przy jednoczesnym poszanowaniu odrębności podmiotowej każdej spółki.

3. Pojęcie „grupy spółek” w kontekście rozporządzenia 2015/848

Dla celów postępowania grupowego, art. 2 ust. 13 rozporządzenia 2015/848 definiuje „grupę przedsiębiorstw” jako zbiór przedsiębiorstw składający się z przedsiębiorstwa dominującego i jednego lub więcej przedsiębiorstw zależnych. Kluczowym kryterium jest kontrola – rozumiana jako bezpośredni lub pośredni wpływ na decyzje strategiczne jednostek zależnych.

Nie ma przy tym znaczenia, czy spółki grupy mają tożsamego właściciela ani czy ich działalność jest ze sobą powiązana funkcjonalnie – wystarczy wykazanie istnienia zależności korporacyjnej. Tym samym, grupowe postępowanie upadłościowe może objąć zarówno pionowe struktury holdingowe, jak i poziome powiązania w ramach joint ventures, konsorcjów czy spółek portfelowych.

4. Koordynator grupowy i plan koordynacji

Jednym z kluczowych rozwiązań proceduralnych wprowadzonych przez rozporządzenie 2015/848 jest instytucja koordynatora grupowego, który może zostać powołany przez sąd upadłościowy na wniosek organów prowadzących postępowania wobec poszczególnych spółek grupy.

Do zadań koordynatora należy:

• przygotowanie planu koordynacji (ang. group coordination plan),
  
  
• promowanie współpracy i wymiany informacji między syndykami i zarządcami postępowań,
  
  
• ułatwianie harmonizacji decyzji, które mają wpływ na całą grupę,
  
  
• ochrona interesów wierzycieli jako całości.
  
  

Plan koordynacji może obejmować takie elementy jak: harmonogram działań, strategie sprzedaży aktywów, model podziału wpływów ze sprzedaży, plan zatrzymania wartości intelektualnej grupy czy propozycje przekształceń strukturalnych.

Choć jego wykonanie nie jest obligatoryjne dla poszczególnych syndyków, jego przyjęcie i realizacja znacznie zwiększa szanse na efektywną restrukturyzację lub likwidację skonsolidowaną.

5. Znaczenie grupowego postępowania dla praktyki restrukturyzacyjnej

Zastosowanie procedur grupowych w praktyce oddłużania firm przynosi liczne korzyści, zarówno prawne, jak i ekonomiczne:

• umożliwia unikanie sprzecznych decyzji sądów upadłościowych w różnych krajach,
  
  
• ogranicza ryzyko dublowania kosztów postępowań, dzięki współpracy syndyków,
  
  
• zwiększa przejrzystość sytuacji finansowej całej grupy, co sprzyja pozyskiwaniu inwestorów i prowadzeniu negocjacji układowych,
  
  
• ułatwia centralizację procesów sprzedaży aktywów, np. poprzez wspólną sprzedaż marki, patentów, licencji, know-how,
  
  
• wspiera ochronę wartości przedsiębiorstwa, ograniczając negatywne skutki chaotycznych likwidacji poszczególnych jednostek zależnych.
  
  

Co istotne, w odpowiednio ustrukturyzowanych grupach, grupowe postępowanie może również stanowić mechanizm kontrolowanego wyjścia z nieefektywnych lub nadmiernie zadłużonych spółek zależnych, pozwalając jednocześnie zachować rentowne elementy działalności. W tym sensie wpisuje się ono w strategię odpowiedzi na pytanie, jak pozbyć się zadłużonej spółki, bez konieczności ogłaszania upadłości całej grupy i z zachowaniem wartości rynkowej aktywów.

6. Przykład praktyczny – upadłość transgranicznej grupy produkcyjnej

Międzynarodowa grupa przemysłowa z centralą w Niemczech i spółkami zależnymi w Polsce, Czechach i Rumunii, prowadząca działalność w sektorze komponentów samochodowych, napotkała poważne trudności finansowe w wyniku globalnych zakłóceń łańcucha dostaw i rosnących kosztów energii.

Spółka dominująca ogłosiła upadłość w Niemczech, co uruchomiło postępowania wtórne w pozostałych krajach. W wyniku zgody sądów upadłościowych i syndyków, powołano koordynatora grupowego z uprawnieniem do opracowania wspólnego planu działań.

Plan obejmował:

• sprzedaż centrali R&D i zakładów produkcyjnych w Polsce jako jednej całości,
  
  
• przeniesienie praw własności przemysłowej do podmiotu zewnętrznego,
  
  
• proporcjonalny podział wpływów między poszczególne masy upadłości,
  
  
• umorzenie części zobowiązań spółki rumuńskiej w drodze postępowania sanacyjnego,
  
  
• sprzedaż udziałów w spółce czeskiej w trybie pre-pack.
  
  

W wyniku zastosowania narzędzi przewidzianych przez rozporządzenie 2015/848, udało się zachować ponad 70% miejsc pracy, zaspokoić wierzycieli w stopniu przekraczającym 40% oraz zrealizować transakcję sprzedaży know-how do funduszu inwestycyjnego z USA. Grupa zachowała ciągłość operacyjną pod nowym właścicielem, a procesy zakończyły się w ciągu 14 miesięcy.

Grupowe postępowanie upadłościowe stanowi nowoczesne i wysoce efektywne narzędzie prawne, umożliwiające przedsiębiorstwom prowadzącym działalność w skali międzynarodowej skoordynowane zarządzanie kryzysem finansowym. Wymaga jednak precyzyjnej analizy struktury grupy, znajomości przepisów jurysdykcyjnych oraz wsparcia specjalistycznych doradców restrukturyzacyjnych.

Dla właścicieli grup kapitałowych, którzy mierzą się z pytaniem o legalne i ekonomicznie racjonalne rozwiązanie problemu nadmiernego zadłużenia jednej lub kilku spółek zależnych, procedury cross-border group insolvency mogą stanowić elegancką i bezpieczną ścieżkę odpowiedzi na pytanie jak pozbyć się zadłużonej spółki w sposób transparentny, kontrolowany i zgodny z międzynarodowymi standardami prawnymi.