Grant restrukturyzacyjny to forma bezzwrotnego wsparcia finansowego udzielanego przedsiębiorcom znajdującym się w trudnej sytuacji ekonomicznej, której celem jest ułatwienie przeprowadzenia procesu restrukturyzacji, modernizacji modelu działalności lub uniknięcia upadłości. Instrument ten, charakterystyczny dla polityki gospodarczej państwa oraz funduszy Unii Europejskiej, ma na celu nie tylko wsparcie konkretnych podmiotów gospodarczych, ale także ochronę rynku pracy, zapewnienie ciągłości łańcuchów dostaw i przeciwdziałanie efektowi domina w sektorach wrażliwych gospodarczo.

Z punktu widzenia prawa, grant restrukturyzacyjny nie jest klasycznym świadczeniem cywilnoprawnym – jego przyznanie, realizacja i kontrola są regulowane przez szczególne przepisy prawa publicznego (zarówno krajowego, jak i unijnego), w tym przede wszystkim przez regulacje o pomocy publicznej, przepisy o finansach publicznych oraz dokumenty programowe związane z funduszami strukturalnymi.

2. Podstawy prawne udzielania grantów restrukturyzacyjnych

Podstawowym aktem prawnym regulującym kwestię dopuszczalności wsparcia dla przedsiębiorstw w trudnej sytuacji ekonomicznej jest art. 107 ust. 3 lit. c Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), który przewiduje możliwość udzielania pomocy publicznej na wspieranie rozwoju niektórych dziedzin gospodarki, jeśli nie narusza to zasad konkurencji na rynku wewnętrznym.

W praktyce, przyznawanie grantów restrukturyzacyjnych odbywa się na podstawie:

• Wytycznych Komisji Europejskiej w sprawie pomocy państwa na ratowanie i restrukturyzację przedsiębiorstw niefinansowych znajdujących się w trudnej sytuacji, które zawierają kryteria dopuszczalności pomocy i obowiązek przedstawienia planu restrukturyzacyjnego,
  
  
• krajowych programów operacyjnych i regionalnych, przewidujących mechanizmy wsparcia ze środków Funduszy Europejskich,
  
  
• przepisów ustawy o finansach publicznych, które określają zasady gospodarowania środkami publicznymi,
  
  
• rozporządzeń wykonawczych Ministra Funduszy i Polityki Regionalnej, które precyzują szczegółowe warunki przyznania, rozliczenia i monitorowania grantów.
  
  

Warto zaznaczyć, że pomoc publiczna w postaci grantu restrukturyzacyjnego wymaga szczególnej ostrożności przy konstruowaniu wniosku – błędy proceduralne, nieprawidłowe oszacowanie kosztów kwalifikowalnych lub niespełnienie kryterium trwałości projektu mogą skutkować obowiązkiem zwrotu środków wraz z odsetkami.

3. Kryteria kwalifikowalności i proces aplikacyjny

Aby ubiegać się o grant restrukturyzacyjny, przedsiębiorca musi spełnić szereg warunków formalnych i merytorycznych, z których kluczowe to:

• status przedsiębiorstwa w trudnej sytuacji – zgodnie z definicją zawartą w Rozporządzeniu Komisji (UE) nr 651/2014, a więc spółka, która utraciła więcej niż połowę kapitału zakładowego i ponosiła straty w kolejnych latach obrotowych, lub znajduje się w stanie faktycznej niewypłacalności,
  
  
• przedstawienie wiarygodnego planu restrukturyzacyjnego – obejmującego działania operacyjne, finansowe i organizacyjne zmierzające do odzyskania rentowności,
  
  
• uzyskanie zgody Komisji Europejskiej (w przypadku dużych grantów) – gdy wartość wsparcia przekracza próg notyfikacji, a projekt może mieć wpływ na rynek wewnętrzny,
  
  
• zapewnienie współfinansowania i wkładu własnego, który ma charakter tzw. „testu proporcjonalności”, gwarantującego, że przedsiębiorca ponosi ryzyko ekonomiczne wdrożenia planu.
  
  

Wniosek o przyznanie grantu składany jest do właściwej instytucji zarządzającej (np. PARP, BGK, urzędy marszałkowskie) i podlega ocenie formalnej, merytorycznej oraz finansowej. Procedura aplikacyjna obejmuje m.in. przedstawienie prognoz finansowych, dokumentacji księgowej, informacji o zatrudnieniu i analizie otoczenia konkurencyjnego.

4. Charakterystyka prawna grantu jako bezzwrotnego świadczenia

Grant restrukturyzacyjny ma charakter bezzwrotnego świadczenia finansowego, podlegającego rozliczeniu na podstawie ustalonych wskaźników rezultatów i celów projektu. W przeciwieństwie do pożyczek i kredytów, nie generuje zobowiązań zwrotnych, jednak jego uzyskanie wiąże się z obowiązkiem spełnienia rygorystycznych warunków formalnych i dokumentacyjnych.

Z perspektywy prawa cywilnego, grant nie jest umową wzajemną – jego przyznanie i realizacja podlega nadzorowi instytucji publicznych, a beneficjent ma obowiązek zapewnienia zgodności wydatkowania środków z umową o dofinansowanie oraz z prawem zamówień publicznych (jeśli stosowane).

W przypadku stwierdzenia naruszenia warunków realizacji projektu, może dojść do:

• obniżenia wysokości dofinansowania (tzw. korekty finansowej),
  
  
• nakazu zwrotu całej kwoty grantu z odsetkami jak dla zaległości podatkowych,
  
  
• odpowiedzialności cywilnej lub karnej osób zarządzających spółką, jeżeli doszło do celowego wprowadzenia w błąd instytucji finansującej.
  
  

5. Grant restrukturyzacyjny jako element strategii oddłużeniowej

W kontekście zarządzania zadłużeniem przedsiębiorstw, grant restrukturyzacyjny może odegrać fundamentalną rolę jako:

• źródło finansowania kosztów doradztwa, przekształceń i modernizacji (np. cyfryzacja, zmiana profilu działalności),
  
  
• narzędzie odbudowy płynności finansowej, umożliwiające utrzymanie zatrudnienia i kontynuację działalności w okresie transformacji,
  
  
• alternatywa dla zewnętrznego inwestora lub kredytu pomostowego, którego pozyskanie może być niemożliwe z uwagi na niski rating spółki,
  
  
• sposób na uniknięcie upadłości, przy spełnieniu przesłanek efektywności ekonomicznej projektu.
  
  

W określonych sytuacjach, uzyskanie grantu restrukturyzacyjnego i jego odpowiednie rozliczenie może również zwiększyć wartość spółki jako aktywa rynkowego, czyniąc ją atrakcyjniejszą dla potencjalnych inwestorów zainteresowanych przejęciem. W tym sensie, grant może być częścią procesu kontrolowanego i legalnego sposobu na to, jak pozbyć się zadłużonej spółki poprzez transfer jej udziałów lub aktywów przy równoczesnym zabezpieczeniu interesów publicznych.

6. Studium przypadku – zastosowanie grantu restrukturyzacyjnego

Spółka produkcyjna z sektora AGD, zatrudniająca 85 pracowników w województwie łódzkim, w wyniku spadku zamówień eksportowych oraz gwałtownego wzrostu kosztów energii znalazła się na granicy wypłacalności. Zarząd rozważał ogłoszenie upadłości, jednak dzięki współpracy z kancelarią doradztwa gospodarczego udało się przygotować plan restrukturyzacyjny obejmujący:

• automatyzację linii produkcyjnej,
  
  
• redukcję zużycia mediów i przejście na OZE,
  
  
• przekształcenie modelu sprzedaży w kierunku e-commerce.
  
  

Na podstawie dokumentu aplikacyjnego, spółka uzyskała grant w wysokości 2,4 mln zł z programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki 2021–2027. Środki zostały przeznaczone na zakup nowych maszyn i szkolenia kadry. Dodatkowo, spółka zawarła ugodę z kluczowymi wierzycielami, zawierającą 6-miesięczny okres karencji w spłacie zadłużenia.

Po 12 miesiącach, przedsiębiorstwo odzyskało rentowność operacyjną, a dotychczasowi właściciele z powodzeniem przeprowadzili sprzedaż udziałów inwestorowi branżowemu. Tym samym, zastosowanie grantu restrukturyzacyjnego umożliwiło spółce nie tylko odzyskanie stabilności, ale również pozwoliło właścicielom na zrealizowanie strategii bezpiecznego i racjonalnego wyjścia z biznesu – w pełni zgodnego z zasadami corporate governance oraz z praktycznym rozwiązaniem problemu jak pozbyć się zadłużonej spółki, bez konieczności angażowania sądu upadłościowego